august bocheński

Nota biograficzna dr. inż. arch. Augusta Bocheńskiego oraz opis materiałów przekazanych do Społecznego Ośrodka Dokumentacji Zabytków im. Kajetana Wincentego Kielisińskiego.

August Bocheński urodził się 25 maja 1935 r. w Olchowej w ówczesnym powiecie dębickim województwa krakowskiego. W latach 1941-1948 uczęszczał do szkoły podstawowej tamże. Jesienią 1945 r., w czasie wycieczki szkolnej do muzeum w Rzeszowie poznał jego twórcę i wieloletniego dyrektora Franciszka Kotulę, co miało przemożny wpływ na późniejsze zainteresowania zabytkową architekturą drewnianą Polski południowowschodniej. W latach 1948-1953 uczęszczał do Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Sędziszowie Małopolskim, gdzie uczył się rysunku m. in. u artysty Jerzego Panka. Podczas tych zajęć rysował zabytki Sędziszowa i okolicy. W 1953 r. rozpoczął studia na Wydziale Architektury Wydziałów Politechnicznych AGH w Krakowie. W latach 1955-1957 wykonywał pierwsze inwentaryzacje architektoniczno-konserwatorskie zabytkowych obiektów, zarówno w ramach praktyk studenckich (cerkiew w Hrebennem, kolegiata w Zamościu) jak i na zlecenie Muzeum w Rzeszowie (zagroda w Grzęsce, domy mieszczańskie w Kańczudze i Głogowie Małopolskim). W 1959 r. obronił pracę dyplomowa pt.: „Kombinat przemysłu artystycznego w Komańczy w Bieszczadach”. W tym samym roku został zatrudniony na stanowisku asystenta w Katedrze Budownictwa i Osadnictwa Wiejskiego Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Od tego czasu do 2001 r. był związany z Wydziałem Architektury PK. W 1967 r. uzyskał tytuł doktorski za pracę pt. „Warunki środowiska zwierzęcego jako podstawa projektowania pomieszczeń inwentarskich drobnotowarowych gospodarstw rolnych”.


Poza pracą na PK realizował się zawodowo współpracując z licznymi instytucjami. W latach 1959-1962 pracował jako starszy asystent w Biurze Projektowym Budownictwa Wiejskiego w Krakowie. W latach 1966-1972 pracował jako projektant w Zespole Usług Projektowych w Lublińcu. Współpracował również jako projektant z Wydziałami Budownictwa, Urbanistyki i Architektury w Myślenicach (w latach 1964-1965) i Będzinie (1969-1972). W latach 1959-1992 współpracował jako projektant z: Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Rzeszowie i Przemyślu, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, z Wojewódzkimi Ośrodkami Postępu Rolniczego w: Jeleniej Górze, Zielonej Górze, Tarnobrzegu, Krośnie, Koninie, Kaliszu, Białymstoku oraz z rolnikami indywidualnymi i Wojewódzkimi Zarządami Inwestycji Rolnych. W 1985 r. uzyskał uprawnienia budowlane, natomiast w 1987 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki przyznało mu status twórcy. Wykonał: indywidualnie 70 projektów architektoniczno-budowlanych z czego 45 zrealizowano, 12 projektów studialnych i ofertowych, 7 indywidualnych projektów urbanistycznych oraz 3 jako główny projektant w zespole, 7 indywidualnych inwentaryzacji urbanistycznych oraz 13 jako główny projektant w zespole. Przygotował 97 tekstów naukowych i popularnonaukowych, opublikowanych jako opracowania książkowe, artykuły i komunikaty. Wygłosił 135 referatów, odczytów, wykładów konferencyjnych i audycji radiowych.


W latach 1967-2001 zorganizował 32 obozy inwentaryzacyjne dla studentów Wydziału Architektury PK, podczas których wykonywano setki dokumentacji rysunkowo-pomiarowych obiektów drewnianej zabytkowej architektury wiejskiej i małomiasteczkowej na terenie dzisiejszych województw: podkarpackiego i małopolskiego. W ramach pracy poza uczelnią wykonał samodzielnie lub jako kierownik zespołu około 40 dokumentacji architektonicznych i konserwatorskich na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Rzeszowie, Biura Dokumentacji Zabytków w Rzeszowie, Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Kresów w Lubaczowie oraz Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej; na podstawie, których inwentaryzowane obiekty były poddawane pracom konserwatorskim lub translokowane do muzeów na wolnym powietrzu. W 1974 r. opracował założenia projektowe i wytyczne kompozycji przestrzennej dla planowanego wówczas Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej. Jest również jednym z twórców powstałego w 1976 r. skansenu-campingu-zajazdu „Pastewnik” w Przeworsku, dla którego wykonał, jako kierownik zespołu, inwentaryzacje architektoniczno-konserwatorskie przenoszonych obiektów. Za osiągnięcia w swojej pracy był wielokrotnie nagradzany, w tym w 1979 r. Złotym Krzyżem Zasługi. Od 2001 r. przebywa na emeryturze.


Archiwum składa się z blisko 4500 jednostek stanowiących dwa zespoły: mniejszy będący zbiorem fotografii i większy będący zbiorem dokumentacji rysunkowo-pomiarowych. Wszystkie dokumentacje wykonano w drugiej połowie XX i pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, na terenie współczesnych województw: podkarpackiego i w mniejszym stopniu małopolskiego. Inwentaryzowane budynki to przede wszystkim zabytki architektury drewnianej: zagrody wiejskie, domy małomiasteczkowe, kościoły, cerkwie, dzwonnice, plebanie, dwory, młyny, ale również, choć w dużo mniejszym stopniu zabytkowe obiekty murowane tj. plebanie, kościoły, dwory, kapliczki i nagrobki. Czas powstania najstarszych inwentaryzowanych obiektów sięga XVI wieku, najmłodszych – początku wieku XX-tego. Archiwum posiada ogromną wartość dokumentacyjną i ikonograficzną, ponieważ w znakomitej większości ilustruje niezachowane obiekty zabytkowej drewnianej architektury ludowej. Bardzo cenne są również materiały dotyczące obiektów istniejących, wykonane przed ich translokacją do skansenów lub przebudową. Zespół fotografii składa się z 1443 zdjęć wykonanych w latach 1953-2001. Z pośród ciekawszych źródeł ikonograficznych należy wymienić fotografie kościoła w Bączalu Dolnym, plebanii w Ropie, obory plebańskiej w Borku Starym, cerkwi w Grąziowej i Gorajcu, wiatraków w Urzejowicach, Padwi i Trzęsówce, zagrody w Raniżowie-Sudołach, dzwonnicy w Torkach, drewnianej zabudowy wsi Błażowa, Daliowa, Hyżne, Klimkówka i Szczurowa a także zabudowy małomiasteczkowej Jaślisk i Pruchnika. Istotnym elementem zbioru jest również album zawierający dokumentację fotograficzną architektury podhalańskiej wsi Dzianisz. W zbiorze znajdują się również klisze fotograficzne w liczbie dziesiątek egzemplarzy.


Zespół dokumentacji rysunkowo-pomiarowych stanowi najobszerniejszą część zbioru, składa się z notat terenowych, rysunków pomiarowych wykonanych ołówkiem na kartonie oraz rysunków pomiarowych wykonanych tuszem na kalkach technicznych. Podczas wstępnej inwentaryzacji ustalono liczbę około 2500 kart dokumentacji. Zbiór uzupełniają liczne dokumentacje rysunkowo-pomiarowe w postaci odbitek ozalidowych i kserograficznych, których liczba szacowana jest na około 600 kart. Podane cyfry w prawdzie dają pewne wyobrażenie o zasobie, nieodzwierciedlaną jednak jego specyfiki, ponieważ dokumentacje zostały wykonane w różnych skalach i na formatach często niestandardowych, dopasowanych do potrzeb wielkości rysunków. Niektóre z kart dokumentacji tj. pierzeje ulic w Przeworsku i Jaśliskach mają po kilka metrów długości, natomiast karty obiektów rysowanych w skali 1:20 i 1:25 często zbliżone są do formatu A0. Najmniejsze karty posiadają format A3.


Zbiór dokumentacji można szkicowo podzielić według klucza geograficznego oraz rodzaju dokumentowanych obiektów. Bardzo duża część materiałów dotyczy zabytków z terenu powiatów bieszczadzkiego, brzozowskiego, krośnieńskiego, lubaczowskiego i rzeszowskiego. Najczęściej dokumentowane obiekty to domy tzw. małomiasteczkowe, wiejskie zagrody, kościoły, cerkwie, dwory szlacheckie, plebanie, młyny, kapliczki a także zabytkowe nagrobki. Wyróżnić można również bardzo szczegółowe inwentaryzacje, wykonywane w dużej skali, dla pojedynczych zabytków (zwykle 1:20, 1:25) oraz dokumentacje całych zespołów ruralistycznych w mniejszej skali (zwykle 1:50, 1:100). Wśród tych pierwszych najcenniejsze inwentaryzacje wykonano dla: kościołów w Bączalu Dolnym, Jasienicy Rosielnej, Nowosielcach i Soninie; cerkwi w Chotyńcu, Gorajcu i Rzepedzi, dworu starościńskiego w Leżajsku, dzwonnicy w Torkach, plebanii w Ropie, oraz zagrody w Raniżowie-Sudołach. Z pośród kompleksowej dokumentacji zabudowy „małomiasteczkowej” należy wymienić inwentaryzacje Cieszanowa, Jaślisk, Lubaczowa, Oleszyc, Płazowa, Przeworska i Pruchnika. Z pośród kompleksowej dokumentacji zabudowy wiejskiej należy odnotować dokumentacje zabudowy wsi: Kalników, Krasne, Krowica Hołodowska, Krowica Sama, Lipsko, Łazy, Łącko, Łówcza, Narol-Wieś, Posada Górna Rymanowska, Posada Dolna Rymanowska, Ruda Różaniecka, Rymanów Zdrój, Stare Oleszyce i Wawrzeńczyce. Zbiór stanowi dużą część dorobku naukowego dr. inż. arch. Augusta Bocheńskiego, a jego szczegółowa charakterystyka obejmuje kilkadziesiąt stron maszynopisu. Pozostała część dorobku naukowego dr. Bocheńskiego znajduje się przede wszystkim w zbiorach Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej. Mniejsze zespoły posiadają Archiwa Urzędów Konserwatorskich w Przemyślu, Rzeszowie, Tarnobrzegu, Krośnie, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie a także osoby prywatne.


Andrzej Żygadło