«Єм єден з вас», говорив Якубиско. Вмер вызначный словацькый режісер з русиньского Койшова

Словацьку културну сцену застигла смутна вість. У віці 84 років вмер коротко перед півночов з пятніці 24-го на суботу 25-го фебруара 2023-го року найславнішый словацькый філмовый режісер, окрім того і сценаріста, камераман і вытварник Юрай Якубиско.

Вмер в Празі, де жыв остатні три декады. Но Якубиско пходив з русиньского Койшова, на Спішу, де ся народив 30-го паріля 1938-го року.

Хоць пізніше родина переселила ся до Кошыць, Юрай Якубиско ниґда не забыв на своє родне село, а не забыв ани на то, же є походжіньом Русин. Сам ся ку тому голосив а русиньскы мотівы хосновав і у своїх філмах. Припомяньме холем пару фактів, котры о тім свідчать.

Маґія з Койшова

„Вшыткы маґічны справы, котры діють ся в моїх філмах, суть з Койшова,“ говорив Якубиско, котрый додав і то, же любить койшовскы жены.

Койшовчане жыли в часах, коли быв дітваком, традічным селькскым жывотом, з властныма традіціями і звыками. Тыма традіціями Якубиско іншпіровав ся у своїй філмовій творчости. Наприклад одказ на традіцію вішаня двінків на постіль нововінчаной пары схосновав у філмах Збігленці і путници (Zbehovia a pútnici) ці Перинбаба (Perinbaba). В другім споминанім філмі мала і головна геройка філму на голові таку тіпічну хустку, як носили койшовскы жены.

Цілый наш восточный обряд похорону аж документарістічно Якубиско захопив у філмі Хрістовы рокы (Kristove roky).

Русиньске походжіня

О своїй русиньскій ідентіті одкрыто зачав про медії Якубиско говорити головно в повязаню з філмом Фаребны камінчікы (Farebné kamienky).

Тот лем 27-минутовый філм выникнув як часть ціклу словацькой верейноправной телевізії під назвов Толеранція. Чудже слово? (Tolerancia. Cuzdie slovo?)  у 2002-ім році. Цілый цікл быв заміряный на презентацію народностных меншын і Юрай Якубиско собі зо сценарістом Нікітов Словаком выбрали Русинів.

Філм є досліджованьом русиньской ідентіты, знаків, котры Русинів одрізняють од своїх сусідів. Мож в нім видіти русиньскы традіції, певне повязаня Русинів з віров.

„Русины были про мене інтересны зато, же їх подобно як Ізраіль, капчала реліґія – ґрекокатолицька,“ повів у 2002-ім році про денник SME. „Кедь Сталін приготовльовав соєдиненя Україны, вырішыв обмеджіти вплив Западу і зрушыв ґрекокатолицьку реліґію. Зістала лем православна. А так было і на выході Словакії. Українців звыгодньовали на корист Русинів. Помагали їм, досаджовали на выгодны посады. Но якраз діскрімінація як кебы Русинам дала силу пережыти,“ повів втогды режісер.

В розговорах, котры втогды ку філму давав, все припоминав свою етнічну приналежность ку Русинам. Говорив, же філм є гляданьом його властного коріня, ідентіты. У філмі мож видіти простых людей зо сел, но захопив і модерны, сучасны тренды в русиньскій културі, кедь до філму закомпоновав і Театер Александра Духновіча в Пряшові ці Музей модерного уменя Енді Варгола в Меджілабірцях.

Єм єден з вас

Бісідованя о своїм русиньскім походжіню у Якубиска не быв лем маркетінґовый тяг при премєрі філму, а досправдовым пересвідчіньом і гордостьов, што режісер потвердив дакілько раз.

Наприклад у 2003-ім році загнав телеґерам з одказом „єм єден з вас“ делеґатам Світового конресу Русинів, котрый втогды проходив у Пряшові.

О 10 років пізніше быв з Якубиском зробленый телемост із 11-ой русиньской забавы в Братіславі. Втогды так само гордо повів вшыткым участным, але і слухачам радія русин ФМ, котре з той події робило прямый ефір, же є так само Русин, і апеловав на молоду ґенерацію, жебы голосила ся ку своїй народности і не забывала на ню.

Смертьов Юрая Якубиска нелем Словаци, словацька културна сцена, але і Русины стратили вызначну особность. Хоць ниґда не быв актівный в русиньскім русі, русинство мав у своїм сердці.

То, одкыль походив, овпливньовало його творчость, елементы русиньской културы знав із свойов майстровсков філмовов зручностьов закомпоновати до своїх творів. Його філмы, де мож найти і русиньскы мотівы, ту з нами зістануть.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА