Русины собі будуть припоминати 100 років од выникнутя ЧСР. Ку владній пропозіції закона мають позначкы

Пряшів, 27-го януара 2018-го р.

В Пряшові в суботу 27-го януара 2018-го року проходило 25-те засіданя Округлого стола Русинів Словенська (ОСРС). Платформа обговорила пріоріты в рамках фінанцованя културы свойой народностной меншыны ці план святковань 100-ой річніці выникнутя 1-ой Чехословацькой републікы. В проґрамі їднаня ся выразили і ку владній пропозіції закона, котрый має уможнити приєднаня нефункчного села ку селу сусідньому. Русины собі на днешнім засіданю припомянули і то, же точно перед 23-ма роками была в Братіславі святочно выголошена кодіфікація русиньского языка.

100 років ЧСР – держава Чехів, Словаків, Русинів

В проґрамі засіданя ОСРС было вытворіня плану актівностей ку выникнутю ЧСР – сполочной державы Чехів, Словаків і Русинів. Русины голосять ся ку одказу 1-ой Чехословацькой републікы, котрой были частьов як державотворный народ вєдно із Чехами і Словаками, і вдяка котрій днесь існує і окрема Словацька републіка. Своїма актівностями хотять почас того року припоминати факты, о котрых ся по році 1945 мовчало, і котры доднесь зіставають в забытю.

В маю 1919-го року політічна репрезентація Русинів, по попереденім плебісціті Русинів в США з децембра 1918-го року, посередництвом Ужгородьского меморандума, документу, котрый вникнув в рамках Централной руськой народной рады, вырішыла, же Русины зо своїма теріторіями хотять приєднати ся ку нововыникнутій державі – Чехословакії, як автономна область. О тім інформовала іщі в тім місяці в Празі веце як сточленна русиньска делеґація презідента Масаріка.

10-го септембра 1919-го року быв підписаный міровый договор в Сен-Жермен-ан-Ле, подля котрого ся Підкарпартьска Русь стала частьов Чехословакії як автономна земля з властным сеймом, котрый мав мати законодарну силу у вопросах самосправованя, школства, реліґії і под. Подля статі 10 того договору было встановлено: „Чехословакія ся обовязує, же зрядить теріторію Русинів на юг од Карпат в граніцях, встановленых головныма великодержавами споєныма і здруженыма, в рамках державы чехословацькой як самосправну єдиніцю, котра буде мати найшырше самосправованя злучітельне із єдностьов державы чехословацькой.“ Меджінародноправне вызнаня приєднаня Підкарпатьской Руси ку Чехословакії было потверджене і в Тріаноні в році 1920.

ОСРС хоче в рамках юбілею головно звекшовати інформованость о тім, же Русины в 1. ЧСР не были лем єднов із народностных меншын, котра ся знайшла в граніцях нововыникнутой державы. Політічна репрезентація Русинів сама намагала ся о приєднаня русиньскых теріторій ку ЧСР вєдно із выдобытьом собі окремых політічных прав про свої теріторії. Наперек тому, же условії автономії заключены в міровім договорі не были Русинам в 1. ЧСР сповнены, предці лем мали Русины свого властного ґубернатора про Підкарпатьску Русь, політічну репрезентацію і приобіцяня наповніня автономії. Русины так были вєдно із братьскыма народами Чехів і Словаків державотворным народом.

І зато днесь было представлене лоґо, котре буде тот рік допроваджати русиньскы актівности припоминаючі сторічніцю републікы. Основнов думков, із котрой лоґо выходлть, суть буквы ЧСР, причім буквы не означуть лем Чехословацьку републіку, но і державу Чехів, Словаків, Русинів. Орґанізації і інштітуції, котры суть членами русиньской платформы, на тот рік приготовлять дакілько подій, котрыма собі тот вызначный юбілей, коли Русины дістали ся на політічну мапу світа, припомянуть. Меджі планованы актівности належыть зорґанізованя науковой конференції о Русинах і 1. ЧСР, промітаня документарного філму В хападлах великодержав. Битва підкарпатьскых Русинів о місце в родині европскых народів, і як позначів председа ОСРС Ян Липиньскый, в тім році буде мати премєру і документарный філм о малярях прославленой Підкарпатьской школы мальованя, жебы до свідомости дістало ся і то, же Русины были неоцінительным вкладом про Чехословакію і в културній области.

Крітічны позначкы ку владній пропозіції закона

Членове ОСРС днесь бісідовали і о владній пропозіції закона, котрым ся мінить і доповнює закон Словацькой народной рады ч. 396/1990 Зб. о сельскім зряджіню у верзії пізнішых предписів. Ньов ся має уможнити приєднаня нефункчного села, значіть такого, котре по выконаню двох по собі ідучіх выборів до орґанів самосправованя сел не має сельске заступительство ани старосту села, ку сусідньому селу, котре находить ся в тім самім окресі, кідь з тым сусіднє село согласне.

Русиньскы представителі собі усвідомлюють важность проблематікы нефункчных сел і розуміють, же тото доповніня закона має быти рішіньом. Но єдночасно звертають увагу, же о приєднаню села бы не мали вырішовати лем уряды і так само бы ся при такім важнім кроці, котрый значіть ненавернутельне счезнутя села з мапы, мало смотрити і на народностный прінціп.

Із тых причін бы ОСРС привітав, кібы закон обсяговав статі о тім, же о приєднаню нефункчного села вырішують жытелі того села містным референдумом і наслідно містным референдумом о приєднаню вырішують і жытелі села, до котрого має быти приєднане. В припаді сел, в котрых жыють членове народностной меншыны, бы ся не мало смотрити лем на то, котре сусіднє село є найближе ку нефункчному селу, але кідь є то можливе, приєднати село ку найблизшому селу, в котрім так само жыють членове той котрой народностной меншыны. В припаді, же ся в законі не буде смотрити на народностный прінціп при приєднаню нефункчных сел, має ОСРС важны страхы, же на теріторіях, де ся ламлють граніці населіня народностнов меншынов і майорітным жытельством, може приходити ку нечутливому приєднаваню ку селам з майорітным жытельством, в котрых вже ниґда не будуть мати народностны меншыны над 20 процент жытелів, чім меншынове жытельство стратить права на хоснованя свого языка в уряднім контакті, в публічнім просторі ітд. То бы значіло підпору асімілації, з котров нелем Русины, но ани далшы народностны меншыны , котрых сел ся то може дотулити, быти согласныма.

ОСРС єдночасно звертать увагу, же ліпшым рішіньом, як приєднаваня сел, бы было вернути до реґіонів жывот, значіть сотворити условії про притягнутя інвестіцій до занедбаных реґіонів, жебы в них могли выникати робочі місця і жытелі не мусили одходити за роботов лем до єдной части Словакії, припадно до заграніча. Таке вылюдньованя сел, чого наслідком є пізніше і тзв. нефункчне село, є в многых припадах і вылюдньованьом природных реґіонів народностных меншын жыючіх на Словакії, што не має прязный ефект про пережытя і далшый розвиток тых комуніт і скоріше то помагать ускоріню асімілації.

Петро Медвідь, пресовый говорця ОСРС. Веце інформацій: okruhly-stol.sk

ТЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА