Гунянка – Старий і новий край

Історик з Ягайлоньского Університету – др габ. Ярослав Мокляк, в рамках веденого собом ґранту на опрацуваня проблемів, повязаных м.ін. з лемківскым політичным жытьом на Лемковині і на еміґрациі в Америці, зредаґувал і выдал пару книжок, в котрых поміщены сут документы еміґрацийных (головно карпаторускых) орґанізаций. В першым томі пн. Старий і новий край в рамках «Документів і материялів до подій Лемків в Польщы зо збіркового фонду Карпатского Інституту (Higganum, Connecticut)» публикує збірку з передруками новинарскых текстів Ваня Гунянкы (правдиве назвиско Димитрий Вислоцкій), первістно напечатаных в 1933 р. в ґазеті «Лемко». Як автор і редактор книжкы сам зазначат – єст она ефектом спілпрацы з професором Польом Бестом – лемківскым істориком, котрий зорґанізувал і веде архів з документами сотвореныма Лемко Союзом. До книжкы долучений єст обшырний вступ, поясняючий головно історию Лемко Союза і його выдавничы досягніня.

Публицистика Гунянкы окрислала і формувала ідеовы погляды вельох поколінь Лемків, так на еміґрациі, як і в краю. В Америці могла ся она розвинути завдякы енерґічній діяльности молодых карпаторускых діячів, зъєднаных кругом Лемко Союза – од кінця 20. років ХХ ст. головной неприцерковной орґанізациі Русинів.

1. квітня/апріля 1928 рока в Філядельфіі был надрукуваний перший номер ґазеты – «Лемко». З початком 1930 р. редакция ґазеты, котра была пресовым орґаном Лемко Союза, перенесена была до Клівленд, в штаті Огайо, а одтамале в 1936 р. до Ню Йорку, наконец до русиньской інституциі культуры в Йонкерс. Там находила ся і печатня Лемко Союза, котра выдавала не лем ґазету, але і інчы выданя.

Димитрий Вислоцкій, знаний шырше як Ваньо Гунянка, то єдна з найвызначнійшых особности русиньского жытя першой пол. ХХ ст. Народил ся 4. листопада/новембра 1888 р. в селі Лабова при Новым Санчы. Хоц походил з бідной селяньской родины, скінчыл найперше сандецку гімназию (в 1910 р.), а пак зачал правничы студиі на львівскым університеті. З огладу на материяльну біду, скоро был примушений перервати науку і заняти ся зарабляньом. Найперше остає настоятельом Руской Бурсы в Бучачы і скоро зачынат публикувати своі тексты в першій ґазеті, печатаній в лемківскым варіянті русиньского языка – «Лемко». Одпочатку мож доцінити його іронічний і полемічний стиль. Його дописы сут безперерывно конфіскуваны і цензуруваны австрийскыма властями. В 1914 р. переносит ся до Перемышля, зачынаючы выдавати ґазету «Русска земля». Його діяльніст перерыват Велика Война. Гунянка остає арештуваний і вывезений до до концентрацийного лаґру в Талергофі і ґарнізоновой тюрмы в Відни. Там, довєдна в другыма лемківскыма діячами, был суджений в віденьскых процесах, в котрых украіньскы політикы і діячы были головныма свідками оскаржыня против Лемкам. По войні брал активну участ в орґанізуваню Руской Народной Республикы Лемків во Фльоринці і Карпаторуской Народной Рады в Пряшові.

В маю 1919 р. Вислоцкій спілтворил Центральну Руску Раду в Ужгороді, котра схвалила прилучыня Підкарпатской Руси до Чехословацкой Республикы. Намагал ся признати Підкарпатскій Руси автономічний статус. В тім ціли спілпрацувал з чешскыма і словацкыма політиками. В 1919 р. редаґувал ґазету «Голосъ Русскаго Народа», а на початку 20. років часописы – «Русь» і «Карпаторусскій календар. Лемко». В 1922 р. еміґрувал до Канады, одкале о 5 років переіхал до ЗША. Ту зачал вести шыроку пролемківску громадску роботу. Зачынат редаґувати карпаторуску ґазету «Лемко», котра скоро стає ся найпопулярнійшом серед Русинів в Америці. В 1934 р. Митро Вислоцкій одбыл поіздку до Совітского Союза, познал совітскій економічний систем і остал його прихыльником. По повороті до Америкы в своій публицистиці прославлят го в вельох творах а особливо – За народную правду, Славяньскє братство, Правда о Росиі, та другы.

В 1946 р. вернул на Лемковину, лем скоро выіхал до Совітского Союза. Найперше оселил ся в Ужгороді, де был сердечно привитаний Русинами, котры го знали з прорусиньскых діянь з часів першой Чехословацкой Республикы. Потім выіхал до Львова, де жыл аж до смерти. Вмер в 1968 р. Гунянка то контроверсийна особовіст, лем вызначний і плодотворний діяч і автор обдарений сатиричным літературным талантом. Єден з його остатніх творів написаний в шістдесятых роках – «Што повинны знати Лемкы в Америці», в котрым славит выселіня Лемків і признає іх украінізацию за властиву ідеолоґію – дає до думаня про примушыня комуністичныма властями і несамостійніст тых текстів і примушыня безпеком до іх написаня. Тот текст публикували еміґрацийны ґазеты, але тіж комуністична украіньска ґазета «Наше Слово». Лем же тот проблем, жебы надале не оставал лем спекуляциями, годен быти досліджаний в росийскых і украіньскых архівах.

Jarosław Moklak, Stary i nowy kraj. Publicystyka polityczna Wania Hunianki. Cleveland, Ohio 1933, Historia Jagiellonica 2015, str. 224.