Народностный выбор засідав онлайн. Народностне высыланя собі поліпшыть

В пятніцю 26-го марца 2021-го року одбыло ся споєне 39-те і 40-те засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Кедьже в тім часі суть запроваджены строгы протипандемічны огранічіня, членове выбору засідали онлайн формов.

На проґрамі засіданя было вісем пунктів. Меджі іншым ся бісідовало о роботах ку приготовліню закона о поставліню народностных меншын, ці о народностнім высыланю у верейноправнім телерадію RTVS.

Інформація о періодічных документах

Членове народностного выбору дістали на засіданю інформацію о схваліню Справы о стані вжываня языків народностных меншын на теріторії Словацькой републікы за період років 2019 – 2020. Документ быв схваленый узнесіньом влады Словацькой републікы.

Як сьме вже інформовали скоріше, вжываня языків народностных меншын ся за остатній час, одколи у 2016-ім році пришов на посаду уповномоченого влады СР про народностны меншыны Ласло Буковскый, укріпило. Аплікація языковых прав є на тім омного ліпше як в минулости. Є то і робота Уряду уповномоченого, котрый не звертав увагу на повинность дотримовати закон лем в припаді самосправ, але комуніковав і з пріватнов сферов, ці уж в припаді склепів або і з транспортныма компаніями.

Треба припомянути і то, же у 2019-ім році проходили курзы мадярьского і русиньского языка про урядників. Курз русиньского языка про урядників быв робленый в Меджілабірцях. Так само ся од 2018-го року реґуларно перекладать словацька леґіслатіва до языків народностных меншын – мадярьского, німецького, ромского, русиньского і україньского.

На выборі была проїднана і інформація о приготовлінях Оцінюючой справы Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы о підпорі народностных култур, о стані народностного школства і о вжываню языків народностных меншын за період років 2019 і 2020. Тот документ реґуларно приготовлюють представителі меншын. Цільом такого документу є моніторовати споминаны области якраз з погляду міноріт. Од 2012-го до 2016-го року были тоты оцінкы роблены каждый рік. Пак меншыновый выбор схвалив дворічну періодіціту.

На засіданю ся обговорив іщі лем поступ, в якім гармоноґрамі буде треба робити на оцінюючім документі.

Так само ся почас споєного онлайн засіданя обговорила і інформація і приправах оцінкы повніня задач Акчного плану охороны прав особ, котры належать ку народностным меншынам і етнічным ґрупам на рокы 2016 – 2020, і ку приправі пропозіції на актуалізацію задач. Тото было з членами выбору обговорено так само в смыслі пропозіції поступу.

Робить ся на меншыновім законі

Важнов частьов засіданя меншынового выбору было обговоріня леґіслатівы. Участны засіданя дістали інформацію о новелізації школьского закона о выхові і освіті, в рамках котрой буде вже дефінованый термін народностного школства.

Тото дотеперь Словакії браковало. Влада Іґора Матовіча собі то дала як обовязок до Проґрамового выголошіня влады. Новела закона є теперь в меджірезортнім припомінковім процесі.

Іщі важнішім є зачаток робот на законі о поставліню народностных меншын. Меншыновый закон дотеперь Словацька републіка не мала. Меншыновы права, котры суть записаны і в конштітуції, были частково елементами іншых законів, но не існовав єден комплексный закон.

Ку выпрацованю такого закона так само обовязала ся у своїм проґрамовім выголошіню влада, котра выникла по минулорічных парламентных выборах. Як інформовав уповномоченый Ласло Буковскый, котрый є єдночасно председом меншынового выбору, 15-го децембра 2020-го року выникла робоча ґрупа, котра має закон приготовльовати.

Уповномоченый повів, же в рамках тых робот вже были задефінованы резорты, котры были ословлены писмом, жебы до робочой ґрупы номіновали свого члена. В робочій ґрупі суть наприклад Зузана Куманова, державный секретарь Міністерства културы Словацькой републікы, Моніка Ґайдачова з резорту школства, Калман Петоц за Гелсіньскый комітет ці Аттіла Аґоч за Здружіня міст і сел Словакії, котрый має мати на старости можность вытворіня меншыновых самосправ.

Выбор про народностны меншыны і етнічны ґрупы буде годен номіновати пять членів робочой ґрупы за меншыны. Но вже теперь мають Русины двох своїх представителів у тій ґрупі. Буковскый ку приправі закона покликав Мартіна Дуфалу, правника з Універзіты Коменьского в Братіславі, а так само і Мілана Яна Піліпа, підпредседу меншынового выбору і єдночасно председу Уряду про Словаків жыючіх в загранічу.

RTVS має нову концепцію народностного высыланя

Хоць выбор мав проїднати і Справу о діялности Фонду на підпору културы народностных меншын за рік 2020 і інформацію о плані діялности на рік 2021, шеф фонду на засіданю участный не быв. Членове выбору дістали споминаны документы лем в писомній формі.

На другім боці омного веце часу ся участны занимали новов концепційов верейноправного телерадія, што до народностного высыланя.

В рамках концепції на рік 2021, котра была схвалена Радов RTVS, і котру передложыв Аттіла Ловас, директор Секції народностного высыланя RTVS ся рахуєм з векшов часовов дотаційов, але із абсолутныма новотами.

Будуть радіопєсы і DAB+

В рамках радія тот рік буде высыланя розшырьовати ся лем про мадярьску меншыну, кедь якраз у 2021-ім році має прибыти діґітална фреквенція DAB+ на югу Словакії. Но од року 2022 бы єднака фреквенція мала быти і на выходній Словакії. Аттіла Ловас на выборі говорив о плані, же по здобытю DAB+ на выході бы мултіплекс про народности высылав на початку 6, пізніше аж 12 годин денно. В тім мултіплексі буде народностне высыланя і в русиньскім языку.

Русины ся по роках протестів дочекають і новой літературно-драматічной творчости. Уж теперь суть закуплены права на єдну радіопєсу в русиньскім языку, выроба пізнить з пандемічных причін, а до кінця року бы мали выникнути іщі дві такы пєсы по русиньскы.

RTVS рахує із далшыма форматами літературно-драматічной творчости у русиньскім высыланю, но вшытко залежыть од далшово фінанцованя той інштіцуії, і од отворіня закона о RTVS.

Стопроцентне нароснутя телевізной дотації

Великы зміны уж в тім році приготовлюють в рамках народностного высыланя в телевізії. Од септембра ся звекшыть денна часова дотація о сто процент – із 30 на 60 минут. Далше бы ся минутаж мала підняти аж на 90 минут денно.

RTVS хоче спустити четвертый телевізный канал заміряный на шпорт. Зато буде мож підняти минуты высыланю про меншыны. Так само уж не буде періодіціта проґрамів народностных меншын перерывана шпортовыма преносами, як то было в минулости, і є доднесь. Ловас не знав повісти, ці высыланя зістане на проґрамі Dvojka, де є теперь, або ся по штарті четвертого каналу перенесе на проґрам Trojka.

Но новотов не має быти лем векша часова дотація. Шеф народностного высыланя на выборі говорив о тім, же бы в телевізії хотів робити і грану творчость в меншыновых языках.

Сайты в языку народностных меншын

Радіо і телевізія Словакії недавно спустила властный інформачный вебсайт Správy RTVS. Як Ловас інформовав, приготольовати ся будуть і меншыновы верзії.

В припаді меншыновых верзій має іти о фулформатовый обсяг, де будуть окрім писаных статей подкасты, авдіовізуалный обсяг, телевізны релації, і такы, котры не будуть в телевізії. Такый проєкт, покля ся подарить, буде унікатным нелем в Европскій унії высылателів (European Broadcasting Union), але в цілій Европі.

Тот рік ся портал має спустити в мадярьскім языку, далше ся буде робити на ромскій, пак на русиньскій верзії.

Меншыны не хотять зміны у фонді

Петро Медвідь, котрый вєдно із Міланом Яном Піліпом у выборі репрезентує русиньску народностну меншыну, в пункті Різне вызвав на приятя узнесіня, котрым выбор высловить незгоду з тым, жебы ся Фонд на підпору културы народностных меншын злучовав з іншов дотачнов схемов.

Такый замір має Міністерство културы Словацькой републікы, і кедь є то в незгоді з Проґрамовым выголошіньом влады.

Хоць і далшы членове выбору підпорили таке узнесіня, голосованя о нім, кедже засіданя было онлайн, проходить в тых днях per rollam. Далше засіданя выбору є наплановане на місяць май. Покля то пандемічна сітуація доволить, мало бы проходити класічно в Братіславі.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА