Невыхоснованый потенціал

Русиньске школство на Словакії є єдна з найкардіналнішых проблем, котры сьме за 35 років возродного руху по 1989-ім році не доказали вырішыти. Самособов, вплив на то має много факторів, но жебы не было дітей, то ся повісти не дасть.

На Словакії Русинам хыбить вертікална штруктура школства, і з тов проблемов трапиме ся з рока на рік, але з рішіньом нихто властно дотеперь не пришов. Чісло приголошеных ку русиньскій народности каждым списованьом росне, лемже мы сьме із школством там, де сьме были і втогды, кедь нас было омного менше.

Самособов, маєме свій інштітут на універзіті, але під ним є пак єдна велика діра, котру на дакотрых місцях платають тоты дві основны школы, де є навчалный язык русиньскый, і даякы школы, де є холем навчаня русиньского языка. Пак ся найде іщі даяка тота матерьска школа, середня школа не є жадна. Кедь ся з того верьху, котрым помыселно є інштітут на універзіті, чоловік посмотрить долов, може з того порожнього простору аж замліти.

О тім, чім вшыткым є така сітуація запричінена, ся уж писало і бісідовало много. Є ясне, же при соціално-економічній сітуації, яка панує в русиньскых реґіонах на Словакії, уж лем мало-де найдеме в селах школы. Не є про кого їх тримати. Молоды там не зістали. А вдяка децентралізації школства, коли ся шмарила одповідность на село і його розрахунок, і там, де бы іщі штось могли фунґовати, то просто село не має як заплатити. І так ся школы рушать.

Лемже іщі все маєме міста в нашых реґіонах, а маєме і векшы села, або централны села, де школы фунґують. Нажаль, ани там в 90 процентах не знаме просадити, жебы было холем навчаня русиньского языка в рамках реґуларного навчалного процесу.

І кедь не є школство, суть діти, суть учітелі, котры наперек тому з дітми роблять.

Можеме ся одкликовати на харты, на права, котры маєме мати забезпечены, реалность є така, яка є. Силов тото не просадиш. А чуєме і такы слова, же о то не є інтерес, же родічі не хотять, і так далше.

Перед пару днями одбыв ся вже 23-річник Духновічового Пряшова, значіть, його фіналной части, коли тоты найліпшы прийдуть до Пряшова одпрезентовати ся в декламації ці сценічній зручности. Понад 120 участників, котры поступили з окресных змагань з першых місць в різных катеґоріях, пришло тот рік. Але окресныма конкурзами стопроцентно, так як і по минувшы рокы, перешло омного веце дітей. Не буду далеко од правды, кедь повім, же може коло 250.

Є то робота учітельок і учітелів у нашых русиньскых реґіонах, векшынов педаґоґів на нерусиньскых школах, з котрых лем в маленькій части є і даяке навчаня русиньского языка. Є то і воля дітей до того іти, і воля родічів, же їм в тім не боронять.

Чісла дітей, котры каждый рік голосять ся на Духновічів Пряшів, суть властно такым малым чудом. І кедь не є школство, суть діти, суть учітелі, котры наперек тому з дітми роблять, розвивають їх в русиньскім языку, а мож повісти, же уровень декламаторів на Духновічовім Пряшові ся дасть порівняти з хоцькотрым іншым конкурзом декламації в словацькім языку.

Значіть, де є властно проблема, же суть і діти, суть і учітелі, суть і родічі, котры не боронять, але запровадити русиньскый язык до навчалного процесу якось не іде?

Гляданя одповіді на тот вопрос не є просте. А ани я тоту одповідь не тримам в руці. Што знам на сто процент, то є факт, же бы сьме ся конечно мали вопросом нашого школства почати серьйозно занимати. Проблема якбач не буде лем в тых другых, на котрых ся знаме выгварити, проблема якбач буде комплексніша, і треба бы єй было почати і комплексніше, головно акчніше, рішыти.

Кедь смотриме на чісла дітей, котры теперь, без шкослтва ходять на Духновічів Пряшів, знаме собі представити тот потенціал, кебы было школство? Затля нам перед очіма світить лем невыхоснованый потенціал.

Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.