Уменя Карпатьской Руси є далшым унікатом із пера Маґочія

Професора Павла Роберта Маґочія не треба шпеціално представльовати. Найвызначнішый жыючій русиньскый історік, вызначна особность возродного руху по 1989-ім році, має на своїм конті многы публікації, вдяка котрым популарізовав Русинів, їх історію, културу.

Хоць америцько-канадьскый ученый русиньского походжіня одсвятковав на початку 2025-го року красный жывотный юбілей – 80 років, він далше актівно працує, выдає якостны публікації, і плоды його роботы бы днесь уж мож было записати до канону, котрый треба перейти, жебы ся добрі орьєнтовати в карпаторусиністіці.

Лем недавно із друку вышла нова книга Павла Роберта Маґочія, котра знова є унікатом. Out of nowhere. The Art of Carpathian Rus‘ є публікаційов, в котрій першій раз на єднім місці документує ся несакралне уменя Карпатьской Руси, Русинії – теріторії, яка днесь розділена меджі веце держав, но історічно населена русиньскым народом.

Маґочій ся знова в назві книгы грає із Варголовым высловом I am from Nowhere – єм нивыдкы, што схосновав і при його якбач найпопуларнішій публікації Народ нивыдкы. Єдночасно out of nowhere в анліцькім сланґу значіть і штось, што прийде неочековано, блиск із ясного неба, што тако само дає книзі далшый контекст. Выданя той публікації підпорила Фундація Джона і Гелен Тімо.

Довгы рокы роботы

Як автор пише в спередслові, іншпіраційов про написаня книгы была выстава, котра одбыла ся у 1999-ім році в Ужгороді, і котру приготовив вызначный русиньскый малярь, продовжователь преславленой русиньской школы, Володимір Микита, якый недавно вмер, і котрому є присвячена книга. Вешкына творів была од умелців із першой половины 20-го столітя, якы творили на Підкарпатьскій Руси.

„Тота выстава овпливнила мене так, же сьме забезпечіли, жебы вшыткых 175 выставленых образів было фотоґрафічно здокументованых,“ пише Маґочій.

Наслідно дав зробити фотоґрафії далшых 42-ох образів сучасных карпаторусиньскых умелців із Словакії, Мадярьска, Сербії і Канады, котры позберав Александер Зозуляк на выставу, яка в Пряшові одбыла ся у 2003-ім році почас засіданя Світового конґресу Русинів.

Фотоґрафії з тых двох выстав стали основов книжкового проєкту, чім Маґочій потверджує, же і за тов публікаційов суть довгы рокы роботы, баданя, збераня.

Хронолоґічный перегляд

Майже 200-сторінкова публікація Out of nowhere. The Art of Carpathian Rus‘ має стовкы повнофаребных фотоґрафій, аж луксусне выданя потверджує і якостный крейдовый папірь. Але не є то лем о тім.

Маґочій, котрый є все перфекціоналістом, подає в новій публікації першый раз обще повный хронолоґічный перегляд світьского малярьства і скулпторства Карпатьской Руси од 19-го столітя аж по сучасность.

Книга має 4 капітолы, розділены подля історічных періодів, якы суть названы Ранны етапы світьского уменя, Розквіт умелецькой творчости, Комуністічный період і Посткомуністічный період. Окрем фотоґрафічного матеріалу обсягують общый політічный і културный контекст даного періоду, коментарі односно окремых умелців ці курты біоґрафічны медайлоны.

„Мав єм намагу тоты діла засадити до шыршого контексту общіх умелецькый тенденцій в Европі, і єдночасно вказати їх односины ку остатнім умелцям із Карпатьской Руси.“

Маґочій є пересвідченый, же величезне множество публікованых робот о Карпатьскій Руси концентровало ся на політічный і реліґійный розвой, на язык, літературу, фолклор, ентноґрафію і сакралне уменя, но „наперек важности тых тем я все чув, же найвекшы успіхы карпаторусиньской културы находять ся якраз в области світьского уменя“. Теперь тоты успіхы презентує на єднім місці – в новій публікації.

Як розуміти русиньске уменя?

Маґочій пише, же ціль той книгы є представити по анґліцькы чітаючім людям творы умелців, котры суть скапчаны із історічнов теріторійов у сердці Европы – Карпатьсков Русьов. Автор пояснює, же на тій теріторії не жыли лем Русины. Дає вопросы на тему русиньского уменя, і одповідать на них.

„Значіть, што представлює русиньске уменя? Або, в повязаню з назвов книгы, в якім змыслі суть малярі і скулпторы, о котрых ся ту бісідує, скапчаны із історічнов теріторійов называнов Карпатьска Русь?“

Професор Маґочій пояснює, же русиньске уменя не мусить быти все створене дакым, хто народив ся на Карпатьскій Руси.

„Може быти за русиньского умелця поважованый хтось, хто ся ту народив (або його родічі), но одышов і пізніше мав з родным крайом малошто довєдна, або нич? Обще ніт, але існують выняткы. А може быти частьов умелецькой дідовизны Карпатьской Руси хтось, хто народив ся інде, і не має русиньске походжіня? Може, покля жыв і творив у реґіоні, і став частьов його умелецького оточіня,“ пояснює Маґочій.

Умелці, о котрых є нова книга Маґочія, ся могли і не мусили народити на Карпатьскій Руси, могли і не мусили быти русиньского походжіня.

„Без огляду на походжіня, місце народжіня ці перебываня, їх творчость мусить якымсь способом выжарьовати чувство русинства,“ пише професор із тым, же ся одкликує на слова русиньского кунстісторіка Ніка Купеньского, же умелці в публікації „належать до поля, сістемы ці традіції візуалной културы в реґіоні“.

Маґочій выдав далшу унікатну публікацію, котра бы не мала браковати в бібліотеці, покля будьякым способом інтересуєте ся русиньсков културов.