lem.fm - Радийо Руской Бурсы
  • Радийо
    • Заповіди проґрамів
    • Порядок высыланя
    • Cлухай нас
    • Подкаст
  • Новины
    • Вісти
    • Культура
    • Подіі
    • Фафриндя і сконфіскуване
    • Інчы
    • Сумар дня
  • Погляды
    • Коментарі
    • Рецензиі
    • Бесіды
    • З істориі
    • З архівной пресы
    • З природы
  • Архів / Archive
    • Tur Tondos
    • Bocheński
  • Склеп / Shop
    • Книжкы
    • Платні

Кошык єст порожній.

No Result
View All Result
lem.fm - Радийо Руской Бурсы
  • Радийо
    • Заповіди проґрамів
    • Порядок высыланя
    • Cлухай нас
    • Подкаст
  • Новины
    • Вісти
    • Культура
    • Подіі
    • Фафриндя і сконфіскуване
    • Інчы
    • Сумар дня
  • Погляды
    • Коментарі
    • Рецензиі
    • Бесіды
    • З істориі
    • З архівной пресы
    • З природы
  • Архів / Archive
    • Tur Tondos
    • Bocheński
  • Склеп / Shop
    • Книжкы
    • Платні

Кошык єст порожній.

No Result
View All Result
lem.fm - Радийо Руской Бурсы
No Result
View All Result

Климатичны (р)еволюциі в Бєщадах

Якуб Зиґмунт Якуб Зиґмунт
21. 4. 2020
» З природы

Якы сут Бєщады, то каждый знат – красна, кус іщы дика, а кус уж змелена туристичным рухом гірска ґрупа на полудньовым сході Польщы. Найти такого вандрівника, што іщы не был в тых горах, барз уж трудно. Кілько сме виділи красных, запераючых дых з грудях знимок, як то полонины ся зеленят на яр і як роблят ся червены на осін. Але ци хтоси подумал, як тоты чудеса возникли? Што ся поробило в минулым, же маме полонины – такє явиско, што не являт ся ниґде більше в польскых горах? І што ся буде діяло, коли в результаті ґлобального отепліня змінит ся тіж климат в Бєщадах? Днес підеме не лем на просту вандрівку дальшыма туристичныма шляками по Ветлиньскій і Цариньскій Полонинах, обзераючы ландшафты докола, але тіж заглубиме ся в тото «як», «коли« і «што» ся діяло, же можеме присмотрювати ся тым чудесам.

Перше треба повісти о рослинных плянтрах, якы маме в Карпатах. Найліпше описує тото схема выже. Ідучы од самой долины, маме погіря, пак од 600-700 м н.м. плянтро з листятыма або мішаныма лісами. Пак од ок. 1100-1200 м н.м. зачынат ся обшыр, в котрій домінуют смерекы і інчы шпильковы дерева. А выже то уж маме плянтра, котры найдеме лем в Татрах, на Бабій Горі і в Судетах – субальпійскє, альпійскє і субнівальне. Як ся добрі присмотриме ґрафіці, то видиме, же в Бєщадах ситуация єст кус інча – одраз по плянтрі з листятыма або мішаныма лісами маме альпійскє. Чом так єст? То треба вернути ся пару тисячів років і провірити, якій товды мали сме климат на світі.

То буде уж остатній науковый абзац, обіцюю. Звернийме увагу на тоту, не так скомплікувану схему. Тепер жыєме в періоді, якій называт ся голоцен – єст він од 10 тис. років, од закінчыня остатнього леднякового періоду. Чорна ленія вказує нам, яка была температура на світі. Видиме, же раз было теплійше, раз холоднійше. І то як раз в тых холоднійшых періодах рослинны плянтра в горах переносили ся на низшы высоты. Тепер можеме уж лем філософувати, але єст в тым і правда, же бєщадскы полонины сут реліктом по холоднійшым періоді, коли субнівальне плянтро могло выступувати натуральні в тых горах. Пак пришло отепліня і плянтра гірскых лук і лісів пересунули ся на парусот метрів догоры, як то видиме днес. Чом в такым выпадку субнівальне плянтро не зникнуло? Гев сут лем теориі, же форма терену, скалковы верхы і добре світло причынили ся до того, же высокогірска рослинніст приняла ся гев.

І так днес можеме вандрувати верхом полонин і чути, же досвідчаме чогоси старого, же ходиме по релікті з давной епохы. Очывидно полонины і іх обшыр зміняли ся в істориі. Діяльніст чловека, населіня, пастырство і выруб лісів збільшыли поверхніст полонин. Протягом остатніх 30-ох років і од часу, коли більшіст обшыри Бєщадів єст під державном охороном, можеме обзерати, як природа вертат до свойой первістной формы. А яка єст тота первістна форма?

Бєщады сут горами найменше подібныма до решты польскых, карпатскых пасм. Вельо гев ґатунків рослин, дерев, квітя, якы можеме тіж найти в Болгариі ци в полудньовых, румуньскых Карпатах. Структура лісів тіж єст інча – натуральным лісом для Бєщадів єст бучына, а не смеречына. Збільшыня ся выступуваня бука обсервує ся в остатніх десятлітях. «Борба» бука зо смереком зрештом не од вчера проходит в Карпатах. Смерек єст реліктом з леднякового періоду, а бук любит теплійшый климат і зато «вандрує» цілый час на пілніч Европы. Обнял уж своім засягом Бєщады і стал ся іх символом.

А як то буде в будучым? Ци дальшы поколіня будут мати шансу на вандрівкы бєщадскыма полонинами? Того докладні не знаме, але знаме, же як буде проґрес ґлобального отепліня, то засягы рослинных плянтер будут іти выже і выже. Уж днес видиме несмілы рухы некотрых смереків, котры прібуют роснути на вітряных убочах Цариньской ци Ветлиньской Полонин.

джерела знимок:
фот. 1, 3, 12-13 Wikimedia Commons
фот. 2. https://gorskiewojaze.blogspot.com/2013/03/pietra-roslinne-w-gorach.html
фот. 2, 4-11, 14 Якуб Зиґмунт

ShareTweet

Повязаны дописы

На Лемковині выступує Gammarus stasiuki…

2. 1. 2022

Місцевы назвы на Лемковині

8. 6. 2021

Коментарі

Польковиці 103,8 МHz
Ґорлиці 106,6 MHz

Łemkowie są…

Найбарже популярне

В Пряшові одсвятковали 15 років метрополії

Architektura łemkowskiej chyży

Президент ПР Анджей Дуда стрітил ся з представниками нацийональных меншын

Григорий Пецух (1923-2008) – різбяр і автор славного лемківского памятника

Навернутя під єдну стріху

«Questing. Лемківскє гляданя». Нова форма туристикы по Лемковині

  • Ruska Bursa / Руска Бурса
  • Про наше радийо
  • Діґітальна біблiотека РБ
  • Знимкы
  • Контакт
lem.fm - Радийо Руской Бурсы
Радийо Руской Бурсы
Руска Бурса

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Публикация выражат лем погляды автора/авторів і не може быти принимана як офіцияльне становиско Міністра Внутрішніх Справ і Адміністрациі.
Zrealizowano dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
© Copyright lem.fm, 2023. Вшыткы права застережены.

No Result
View All Result
  • Радийо
    • Заповіди проґрамів
    • Порядок высыланя
    • Cлухай нас
    • Подкаст
  • Новины
    • Вісти
    • Культура
    • Подіі
    • Фафриндя і сконфіскуване
    • Інчы
    • Сумар дня
  • Погляды
    • Коментарі
    • Рецензиі
    • Бесіды
    • З істориі
    • З архівной пресы
    • З природы
  • Архів / Archive
    • Tur Tondos
    • Bocheński
  • Склеп / Shop
    • Книжкы
    • Платні