Не было для Лемків такого міста як Новый Санч. Был просто – Санч, до котрого іздили гандлювати, ци в інчых, напр. адміністрацийных справах. А одколи і до Санча дотягнули желізничне получыня, были такы, што і потягом могли ся там повезти. Через близкіст до сусідуючой з ним лемківской обшыри, Новый Санч, хотіл-не хотіл, мусіл мати даякы лемківскы елементы. І істо мал. Был адже і почестном столицьом західньой Лемковины, званой давнійше Сандецком Русю.
Незалежні од того, як был Лемками постеріганый, был Новый Санч (локуваный як Nova Sandecz) предовшыткым столицьом реґіону, а завдякы привілегіям і добрій локалізациі на гандльовым пути з Мадярами розвивал ся скорше як його старшый брат – Старый Санч (давнійше Сандец – Sandecz), остаючы єдным з важнійшых містецкых осередків полудньовой Польщы. Не тяжко ся додумати, же лежачы на стыку етнічных реґіонів, недалеко державной границі, выполняючы важну адміністрацийно-оборонну функцию, через вікы істориі стал ся містом вельох культур і нацийональности.
Такє же місто описал др. Лукаш Поломскій в своій найновшій книжці, яка вышла накладом ряшівского выдавництва Лібра і Округового Музею в Новым Санчы – «Медже одсталым і модерным. Соспільніст Нового Санча в роках 1867-1939» («Między zacofaniem a nowoczesnością. Społeczeństwo Nowego Sącza w latach 1867-1939»), якой промоция в першу пятницю Нового Рока одбуде ся в сандецкым Округовым Музею. На період, якій вказаный єст в публикациі, входят часы ґалицийской автономіі, І світовой войны і меджевоєнного періоду до выбуху ІІ світовой войны, коли в значучый спосіб Новый Санч цивілізацийно ся розвинул, достаючы м.ін. желізничне получыня. То час, коли цілый світ іде допереду, по промысловій революциі входит в сучасніст, переходит воєнны часы першого ґльобального мілітарного конфлікту. Попри тым, то тіж час, коли родят і будят ся в сучасным значыню народы.
Зато і добрым звіданьом буде, як на тым фоні выпало місто, ци было модерным, ци може одставало од інчых му подібных? Автор вказує в книжці вельо фактів, прібує тіж представити самых його жытелів на зламі епох – од кінцьового періоду заборів, через одзысканя Польщом незалежности. Коли звідали сме автора, др. Лукаша Поломского, о чым так досправды єст тота книжка, одраз пояснят: «То книжка не лем о самым місті, але предовшыткым о його жытелях», додаючы – «…зато і, очывидно, не може в ній бракувати Русинів. Істория Нового Санча без Русинів не была бы для мя полном. Інакше єй собі не уявлям». Так і в выданю, як упереджат автор, находят ся тіж русиньскы елементы – сандецка Руска Бурса, жытя грекокатолицкой парохіі, ґазета «Лемко», аж і подіі, якы святкували сме недавно – фльориньскє віче, якє дало початок Рускій Народній Республиці Лемків.
Тым більше інтересуючо выглядат зміст книжкы «Медже одсталым і модерным. Соспільніст Нового Санча в роках 1867-1939» («Między zacofaniem a nowoczesnością. Społeczeństwo Nowego Sącza w latach 1867-1939»), на промоцию котрой в імени орґанізаторів запрашаме на найблизшу пятницю, 4. січня/януара 2019 рока, котра зачне ся о 17.00 год. в Округовым Музею в Новым Санчы.
Як чытаме в фейсбуковым запрошыню на тоту подію: Кєд не поймеме минулого, не зможеме збудувати будучности.
Др. Лукаш Поломскій то історик, учытель і публициста, абсольвент Педаґоґічного Університету в Кракові, творця і директор проґраму Сандецкій Штетль, якій піднимат темы м.ін. вельоетнічности Сандеччыны.
Коментарі