Меншынове c’est la vie

Кедь ся вырівнаме з існованьом нового тіпу коронавірусу, і хочу вірити, же то буде чімскоріше, знова будеме годны векшу увагу давати і іншым справам, як лем крокам, котры влада робить, жебы заборонити великому пошырьованю хвороты. Наприклад тому, же на Словакії выникла влада, котра може сплатити меншынам 30-річный, іщі чехословацькый довг.

Проґрамове выголошіня, котре было схвалене новов владов, має 120 сторінок і є правда, же пріоріты, котры дотуляють ся народностных меншын, суть списаны лем на даякых трьох. Но і ту платить, же ліпше менше тексту, котрый представлює смілый план, як кебы то мало быти навспак і чітали бы сьме десяткы сторінок стерілных слов.

За найвекшый проґрес можеме означіти то, же у проґрамовім выголошіню ся нова влада обовязала прияти меншыновый закон. Тот зіставав великым вопросом, кедьже його леґіслатівный замір ся робив почас минулой влады і приятый быв коротко перед парламентныма выборами. Кедьже дві партії, котры были в попередній владі, ся не дістали нияк до парламенту, меджі нима і партія, котра робила меншынову політіку, а третя скінчіла в опозіції, не было ясне, ці собі нова коаліція освоїть думку і буде продовжовати в зачатім процесі.

Вопросом зісала тота тема і зато, бо  днешні владны партії, аж на єдну, не мали у своїх проґрамах властно жаден проґрам про меншыны. Єдина партія, котра днесь сидить у владі а мала докінця доста детайлно і добрі зробленый меншыновый проґрам, была ліберална Sloboda a Solidarita.

Кедь днесь позераме на то, што ся дістало до проґрамового выголошіня влады, видиме, наприклад і на обовязку прияти меншыновый закон, же лібералы своїм проґрамом не хотіли лем нагнати собі меншыновы голосы у выборах, але же тот проґрам намагали ся в коаліції і просадити. Самособов часточно просадити, але то вже є ціна за коалічну владу. Была то якраз партія Sloboda a Solidarita, котра мала як едина партія з тых, котры ся дістали по выборах до парламенту, у своїм проґрамі і приятя меншынового закона.

Роздмуйме так, же многы планованы пріоріты, котры влада дала до свого выголошіня, не мусять быти наконець реалізованы з причіны економічной рецесії, котра нелем Словакію, але якбач цілый світ по пандемії чекать, властно уж є ту. Но приятя закона о поставліню народностных меншын бы економіка ани пандемія не мали огрозити, і можеме то брати як готове діло. Тым бы Словакія сплатила меншынам старый, іщі чехословацькый довг, котрый ся ту тігать од зміны режіму цілых 30 років. А то бы было досправды велике діло.

Покля бы предці лем ку тому не дішло і закон бы ся наконець не прияв, думам, же бы то было найвекше скламаня, яке бы могла сучасна влада односно меншын досягнути. Навеце в часі, коли має нелем комфортну, але докінця конштітучну векшыну в парламенті і так може досправды хоцьшто.

Самособов і далшы пункты, котры ся до проґрамового выголошіня дістали, можеме оціньовати лем позітівно.

Наприклад зряджіня Уряду про народностны меншыны, котрый бы фунґовав як інштрумент на реалізацію конштітучного права, подля котрого мають меншыны право вырішовати о справах, котры ся їх дотулюять, бы быв так само великый проґрес. Лем ку тому ся влада не обовязала, мать о тім роздумовати.

Пункты о народностнім школстві ці підпорі меншынового высыланя в державных медіях суть уж такый фолклор, і нам лем зіставать вірити, же ся то буде і реалізовати з конкретныма позітівныма резултатами, а не зістане то лем як флоскула в документах.

Но звернути увагу треба на такы пункты, якыма є розшыріня хоснованя меншынового языка в уряднім контакті і в рамках самосправных країв, підпора меншынового высыланя у локалных, реґіоналых і іншых высылателів, ці докінця підпора выникнутя новых народностных умелецькых тілес як театры ці ансамблі. А навеце фінанчно посилнити уж існуючі меншыновы умелецькы тілеса. То суть новы елементы меншыновой політікы, котры ся не подарило просадити до проґрамового выголошіня ани втогды, кедь у владі сиділа мешынова партія.

Вопросом, самособов, зіставать, што ся реално подарить зреалізовати. Но днесь можеме конштатовати, же і кедь меншыновый проґрам не має в рамках документу вельо сторінок, представлює смілый план, котрый може народностны меншыны на Словакії выстрілити о три левелы высше.

Іронійов цілого смілого плану є, же ся прияв втогды, кедь ся жадна меншынова партія не дістала до парламенту, і же якбач найвекшым ґарантом того плану буде ліберална партія, котра ся скоріше орьєнтовала на іншы темы, і котра у меншынового воліча, наприклад у Русинів, велику підпору ниґда не мала. C’est la vie. Таке є жытя.

Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Жрідло фотоґрафії: Pixabay.com

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА