В середу 24-го мая 2023-го року одбыло ся 49-те засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.
Засіданя вже традічно проходило в братіславскім владнім готелі Bôrik. Представителі меншын обговорили веце концепчных матеріалів, але так само рішыли діла, котры вказали ся в останім часі і прямо дотуляють ся народностных комуніт на Словакії.
Русиньскый музей потребує реконштрукцію
В проґрамі майового засіданя быв єдным з найважнішых пунктів інформація о річных оцінках роботы народностных музеїв на Словакії за 2022-ый рік.
Тот концепчный матеріал передкладав Браніслав Паніс, ґенералный директор Словацького народного музея (СНМ), під котрый належать народностны музеї. Паніс особно одпрезентовав споминаный матеріал на засіданю выбору.
Мож сконштатовати, же Словацькый народный музей – Музей русиньской културы в Пряшові за послідні рокы здобывать позітівны резултаты, што до його цілковой діятельности, хоць іщі все мусить робити на підниманю чісла навщівників, ці на научно-бадательскій роботі, в котрій дотеперь заоставать за іншыма народностныма музеями.
Но так само з оцінкы за 2022-ый рік видіти, же дакотры научно-бадательскы проєкты нашого музея не были схвалены, далшы, котры дістали підпору, мають напланованый выступ з проєкту аж на конець рока 2023, ці на слідуючі рокы. Зато мож очековати, же і в тій области музей рушать ся допереду.
Но русиньскы представителі у народностнім выборі, котрыма суть Петро Медвідь і Мілан Ян Піліп, звернули в діскусії увагу і на тему реконштрукції музея, котра є потрібна і помалы безодкладна. Будова, в котрій были даколи касарні, не є добра про выставны просторы, але і про іншы потребы музея, навеце є уж і в планім технічнім стані.
Хоць сучасній директорці Любі Кральовій подарило ся зреконштруовати просторы на приземнім штоці, і выникли досправды репрезентатівны просторы ґалерійной салы, склепу ці тоалет, потрібна є ґенерална реконштруцкія цілой будовы.
Ґенералный директор быв зогдный з тым, же СНМ – Музей русиньской културы потребує перейти цілковов реконштрукційов і повів, же то єдна з пріоріт Словацького народного музея. Як повів Паніс, грошы на реконштруцкію русиньского музея не могли быти жаданы з плану обновы, бо СНМ міг з того плану жадати лем на будовы, котры суть історічны памяткы, што бывшы касарні не суть.
Но схосновала ся інша вызва, в котрій быв поданый проєкт на 500 тісяч евр. З того проєкту бы ся мала зробити технічна документація потрібна ку реконштрукції, і мав бы ся выписати архітекточный конкурз.
Тот проєкт Міністерство културы Словацькой републікы, як зряджователь СНМ, подало на Міністерство фінанцій. Покля то резорт фінанцій схвалить, зреалізують ся споминаны актівности, і пак буде СНМ жадати за словами Паніса 10 міліонів на реконштрукцію русиньского музея.
Теперь залежыть на тім, жебы міністер фінанцій підписав першу потрібну суму, іншак ся не може робити другый крок – реконштруцкія.
Народностны музеї одділены од СНМ?
Паніс так само в діскусії повів, же з часу на час все верне ся діскусія о тім, під кым бы мали быти народностны музеї. Ці мають зістати під Словацькым народным музейом, або бы ся мала створити якась нова інштітуція, еквівалент СНМ, котра бы здружовала лем народностны музеї. Паніс сам є того погляду, же бы народностны музеї мали зістати під СНМ і жадав, жебы меншыны высловили ся ку темі.
Діскутуючі з боку меншын были згодны в тім, же народностны музеї бы мали зістати під СНМ, а то з веце причін. Окрім іншого і зато, же СНМ має своє реноме і в загранічу, а одділены народностны музеї бы знова мусили наново здобывати своє мено. СНМ наперек вшыткому про народностны музеї представлює теперь якусь контінуалность і стабілность.
В діскусії озвали ся і представителі Сербів а Поляків, котры свої музеї дотеперь не мають. Ґенералный директор повів, же СНМ не є проти того, жебы такы музеї были, но реално на то не мать грошы, і зато лобовати треба на владі. Докінця очекує злу сітуацію в тім і будучім році, бо розрахунок СНМ не має грошы на плачіня енерґій, котрых ціны підняли ся, а тот рік не были про СНМ ани схвалены грошы на будьякы аквізіції.
Маєме штыри матерьскы і дві основны школы
Народностный выбор занимав ся на засіданю і Інформаційов о стані народностного школства. Тот матеріал выпрацовав Калман Петоц, ґенералный директор Секції народностной і інклузівной освіты Міністерства школства, наукы, баданя і шпорту СР. Опрезентовати го пришла робітничка секції Ґабріела Кочковіч.
Із штатістічных даных в матеріалі знаме, же в тім школьскім році маєме штири матерьскы школы і дві основны школы з навчалным языком русиньскым на Словакії. В тім чіслі не суть школы, де є навчалный язык словацькый, але є там навчаня русиньского языка. Такых школ є веце, наприклад дві має місто Меджілабірці, єдну Радвань над Лабірцьом.
Цілково мають дві основны школы, в котрых є навчалный язык русиньскый, 82 школярів у тім школьскім році. Середні школы Русины не мають.
В матеріалі находить ся рекомендація, жебы розшырити понуку русиньского языка в перешкольскій і прімарній уровни освіты, а так само сприступнити основну часть освіты по русиньскы в секундарній, технічній і фаховій освіті.
Рекомендує ся наприклад і то, жебы в реґіонах населеных Русинами, історія ці даякы выховны предметы были повязаны з русиньсков културов, а припадно были і по русиньскы.
Уповномоченый інформовав о своїх матеріалах
Председа выбору, котрым є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый, познакомив участных о матеріалах, котры мав обовязок выпрацовати.
Першым матеріалом была Інформація о актуалнім стані хоснованя языків народностных меншын. Буковскый зрекапітуловав свою роботу і актівности в тім ділі за остатній період, але так само в документі мож ся дочітати о ділах, котры вырішують ся теперь, і котры бы знова мали розшырити языковы права народностей.
Як ся в матеріалі пише, в тім часі проходить інтензівна робота на приправі новелізації закона о хоснованю языків народностных меншын. Цільом новелы є розшырити языковы права в уряднім контакті і на высшы теріторіалны цілкы, значіть на крайску уровень.
Уповномоченый в тім році мав обовязок так само приправити Справу о поставліню і правах народностных меншын за період років 2021 – 2022. Тот комплексный матеріал, котрый має 93 сторінок плус далшы десяткы сторінок приложеных документів, быв схваленый іщі перед засіданьом выбору його членами голосованьом per rollam. Цілый є к діспозіції на офіціалнім сайті Уряду уповномоченого.
Буковскый на засіданю інформовав, же в тых днях ся матеріал мав дістати на владу, котра буде вырішовати о його схваліню. Припоминаме, же тот рік будуть подобный документ за єднакый період приготовльовати і представителі народностных меншын, котры оцінюють сітуацію із свого погляду.
Меншыны хотять мати голос при новім діліню Словакії
Іщі перед засіданьом з боку представителів русиньской народностной меншыны было пропорноване, жебы на засіданю проїднав ся і план реформы верейной справы, котрый може овпливнити народностны права, якы теперь меншыны мають.
В апрілю дістали ся до словацькых медій матеріалы, котры были з концепції, яку приготовило Міністерство внутрішніх справ, і котра рахує з можливым новым адміністратівно-теріторіалным діліньом Словацькой републікы.
Подля матеріалів, котры здобыли медії, бы мало быти менше окресів і країв. Окресы і краї бы ся мали злучовати. Русиньскы представителі звернули увагу на то, же при злучованю окресів можуть меншыны прийти о языковы права, котры днесь на окресній уровни мають.
Членове выбору дістали ку тій темі перед засіданьом документ під назвов Інформація о планованій реформі верейной справы. За резорт внутрішніх справ была участна на выборі Зузана Мадярова, котра матеріал одпрезентовала, но тота не знала одповідати на конкретны вопросы, котры представителі меншын в тій справі клали.
Членове выбору наконець прияли узнесіня, в котрім жадають міністерство, жебы до комісії про реформу верейной справы быв призваный і уповномоченый про народностны меншыны, а так само, жебы ся при тій реформі решпектовали меджінародны обовязкы СР в области поставліня і прав членів народностных меншын.
Із засіданя быв по голосованю выбору выхабленый пункт о роботі Фонду на підпору културы народностных меншын, кедьже директорка фонду не могла з обєктівных і важных причін брати участь на засіданю, хоць матеріал ку тому пункту членове перед засіданьом од директоркы дістали.
Слідуюче засіданя выбору є наплановане по вакаціях, на септембер 2023-го року. На нім бы ся мав обговорити і выхабленый пункт о фонді.
ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА