Одбыв ся XVI. Світовый конґрес Русинів у Криниці. Дішло і ку неочекованым змінам

10-го і 11-го септембра 2021-го року проходив у польскім купельнім місті Криниця XVI. Світовый конґрес Русинів (СКР), котрого орґанізатором была членьска орґанізація за Польщу Стоваришыня Лемків.

Делеґаты зачали сходити ся вже у четверь 9-го септембра, і делеґації, хоць не вшыткы, брали в тот день участь на ґалапроґрамі, котрый одбыв ся в Ґорлицях з нагоды 30-ой річніці реактівації Стоваришыня Руска Бурса і 10-ой річніці радія лем.фм, котре діє під тов орґанізаційов.

В ґалапроґрамі, котрый проходив на ґорлицькім рынку, выступав ансамбель Терочка, якый так само діє під святкуючов орґанізаційов, і Піддукляньскый умелецькый людовый субор з Пряшова, котрый є єдиным професіоналным русиньскым тілесом в тій области културы.

Так само ся в тот день одкрыла за участи Русинів з цілого світа на будові Стоваришыня Руска Бурса табла, котра означує історічный момент, бо ґорлицька будова бурсы одтеперь має нову назву Руска Бурса імени Богдана Ґамбаля. Якраз він стояв при реактівації того общества, при основаню радія, і довгы рокы боров ся за тото, жебы будова бурсы была вернута Русинам.

Святочне одкрытя

Делеґатів конґресу тот рік привітала красна історічна будова в центрі Криниці, Старый купельный дім (Stary Dom Zdrojowy), в котрім проходили пленарны засіданя, і в котрім была векшына делеґатів і уквартельована.

Перше пленарне засіданя проходило в пятніцю. Одкрыв го Андрій Копча, председа Стоваришыня Лемків і член Світовой рады Русинів (СРР) за Польщу.

В першій, святочній части засіданя СРР передала оцініня лавреатам Премії Василя Турока–Гетеша, і Івана Манайла Pro Artе Ruthenorum. Премію Василя Турока–Гетеша здобыв тот рік вызначный лемківскый діятель, основатель ансамблю Лемковина і композітор Ярослав Трохановскый з Польщі, як і Ґеорґій Фірцак, член СРР, доктор історічно-културных наук з Румунії.

Лавреатом Націоналной премії за русиньске уменя імени Івана Манайла Pro Arte Ruthenorum став Володимір Микита, русиньскый малярь з Підкарпатя, котрому позад пандемії была премія передана скоріше, і Владо Няради із Сербії, за котрого перевзяв оцініня член СРР за Сербію Дюра Папуґа.

Пак слідовали приговоры честных гостів XVI. Світового конґресу Русинів. Конґрес поздоровила і Мария Ґубала, старостка ґорлицька.

Пандемія позначіла і нашу діялность

Є звыком, же по святочній части перше пленарне засіданя переходить до части, коли окремы членьскы орґанізації через своїх членів у СРР інформують о своїй діялности за остатні два рокы, значіть за меджіконґресовый період.

Тот рік можеме конштатовати, же і на конґресі повторяло ся много раз єдно слово – пандемія. Може і тото было причінов, же з 90 делеґатів, котры могли брати участь на конґресі, было участных лем 77, і кажда країна взяла омного менше гостів, як то звыкло быти.

Но ясно ся то проявило на діялности.  Майже кажда членьска орґанізація повторяла, же многы події не мож было зорґанізовати, бо сітуація од марца 2020-го року ся наглі змінила і не все были такы обставины, жебы мож было зреалізовати цілі, головно што до културных подій.

На другім боці были вказаны і проєкты, котры не были залежны од пандемічной сітуації, і так ся зреалізовати могли. Спомяньме наприклад проєкт Русинів із Хорватії, котры приготовили аплікацію до телефонів – русиньскый словник. Або актівіту Русинів Словакії, котры приготовили велику кампань ку списованю жытелів і зробили з того меджінародну русиньску акцію, кедь про єднаку кампань, з єднакым візуалом здобыли і далшы русиньскы орґанізації в іншых державах, жебы вказати єдность нашого народа.

Хоць не радо „хвалиме ся“ неґатівами в нашій возродній роботі, пришло і на такы темы. Конкретно спомяньме холем інформацію Дюры Папуґы із Сербії, котрый звернув увагу на то, же Націоналный совіт Русинів у Сербії в многых припадах не підтримав проєкты орґанізації Руска матка, яка є основаючім членом СКР, і так грошы і підпору мусили глядати в іншых жрідлах, наприклад через орґаны Автономной области Войводина.

Молодежный форум выбрав нову предсидательку

Пополідне засідали окремы комісії СКР, котры мали оцінити роботу за меджіконґресовый період і становити собі цілі на далшы два рокы.

В тім самім часі проходив Х. Світовый форум русиньской молодежи, на котрім так само было видіти слабшу участь як тому было попередні рокы, што можеме приписати і пандемії. І молодеж обговорила свої актівности за остатні два рокы, і як є традіційов, выберала нового ведучого.

Попереднім шефом форуму быв Петро Ярінчік із Словакії, котрый вже не кандідовав. Молоды собі выбрали Олену Стефановску з Польщі, яка є і редакторков радія лем.фм і їй голос можуть люди знати з штоденных новин, якы в радію ходять. Ведучій форуму автоматічно входить як член до СРР.

Першый день закінчів ся културным проґрамом, в котрім выступав ансамбель Терочка, Петро і Даміян Трохановскы з Оленов Стефановсков, Мартін Караш, Маріанна Железна, Стефані Ковачова, Кычера з Якубян, Василь Челяк з Підкарпатя і Маріюш Моньчак.

Другый день приніс і зміны

Конґрес в суботу продовжовав своїм другым пленарным засіданьом, котре вела Олена Дуць-Файфер із Польщі.

Окрім поданя інформацій зо засідань окремых комісій, одзвучали в слідуючій діскусії і многы приговоры, в котрых было чути кликаня по змінах. І то так в роботі конґресу, як і в складі Світовой рады Русинів. Кликало ся і по одкрытю конґресу про іншы орґанізації і інштітуції.

Обговорила ся і проблема делеґації за Україну, кедьже перед зачатком СКР Євген Жупан, голова Народной рады Русинів Закарпатя, загнав писмо СРР, в котрім орґанізації, якы належать до Народной рады, звертали увагу нато, же перед 4-ма роками подали жадость, же хотять мати делеґатів на конґресах, но їх жадость не была дотеперь акцептована.

Моментално є членом СКР лем Крайове общество підкарпатьскых Русинів з головов Миколом Бобинцьом. Орґанізації з Народной рады скаржыли ся, же выбер делеґатів став лем пріватнов справов Бобинця і його общества, а они, котры діють на Підкарпатю в русиньскім русі, не мають представителів у конґресі.

По діскусії пришло представліня кандідатів на членів СРР за окремы державы, котрых представльовали выбраны делеґаты. Несподіваньом якбач найвекшым было, же Андрій Копча, котрый быв членом СРР за Польщу 30 років, а конґрес вів і як председа рады, оголосив, же не буде веце кандідовати і Польща представила як нового кандідата молодого русиньского актівісту Андрія Трохановского.

Копча так само повів, же є час дати функції до рук молодшым. Но не вшыткы делеґації тоты слова прияли. Зміну в складі світовой рады іщі зробила Чеська републіка, кедь намісто Яна Чопіка кандідовав Владислав Гаффнер.

Новый склад СРР є слідуючій: Штефан Лявинець за Мадярьско, Джім Кепчар-Каміньскый за Северну Америку, Микола Бобинець за Україну, Мартін Караш за Словакію (выбратый і за підпредседу), Ґероґій Фірцак за Румунію, Дюра Папуґа за Сербію (выбратый і за підпредседу з причіны орґанізації далшого конґресу), Мійо Шайтош за Хорватію, Андрій Трохановскый за Польщу і Владислав Гаффнер за Чеську републіку. За Світовый форум русиньской молодежи є членом СРР Олена Стефановска.

Рада одтеперь буде мати, окрім честного председы – Павла Роберта Маґочія, і єдного честного члена. Тым став по голосованю делеґатів Андрій Копча, котрый передав свою функцію молодому чоловіку. Честный член є так само новота і было підкреслене, же то не буде функція про каждого, хто одыйде із СРР, но в сітуації Андрія Копчі то было заслужене.

Кандідат на председу лем єден

По одголосованю нового складу СРР делеґатами конґресу слідовало выбераня нового председы Світового конґресу Русинів. Тот рік была зголошена лем єдна кандідатура, котру подав дотеперішній председа Штефан Лявинець.

Тайне голосованя, як уж ся то зачало хосновати штири рокы тому, вів честный председа Павел Роберт Маґочій.

На голосованю брало участь 72 делеґатів. Голосовало 71, з котрых 63 было за выбратя Штефана Лявинця, 8 было проти і єден делеґат ся стримав. Штефан Лявинець так потвердив свій четвертый дворічный мандат.

Вытворили ся новы функції

Лявинець по своїм зновавыбратю в завершалній части конґресу запропоновав далшы дві зміны, котры дотуляють ся новых функцій в СКР.

Делеґаты схвалили функцію пресового секретаря – говорцю, котрым став Петро Медвідь. Говорця буде мати право реаґовати промптно в пресовых аґентурах на сітуації у світі, котры ся, векшынов неґатівно, дотуляють Русинів. Резолуції, жадости, зверненя до державных орґанів дале робить лем СКР або СРР як выконный орґан меджі конґресами.

Делеґаты на пропозіцію Лявинця схвалили і функцію адміністратора сайту СКР, котрым став Петро Штефаняк. Тот має задачу выбудовати професіоналный вебсайт, котрый буде мати і анґліцьку верзію, де мають быти к діспозіції вшыткы резолуції, жадости, зверненя СКР, котры ся од СРР посылють, але і реакції говорцю.

Микола Бобинець дістав од делеґатів функцію коордінатора зо задачов, же в тій функції має ословити русиньскы орґанізації на Підкарпатю, котры не мають представителів у СКР і зачати співпрацу на тім, жебы найти путь про них, яков бы ся тоты общества дістали до конґресу зо своїма делеґатами.

У функції секретаря СКР зістав на пропозіцію Штефаня Лявинця знова выбратый Володимір Противняк.

СКР ословить Київ, Братіславу і Прагу

Делеґаты конґресу прияли на кінцю свого другого пленарного засіданя резолуцію. В ній знова СКР вказує на проблемы Русинів на Україні, але высловлює і глубоке знепокоїня з причіны приятого языкового закона на Україні, котрый „понижує права народностных меншын“ і шкодить праву на слободне вжываня русиньского языка.

Делеґаты в резолуції звертають ся до україньскых властей, жебы была одкрыта катедра русиністікы на універзіті в Ужгороді, жебы Україна дотримовала Рамковый договор о охороні народностных меншын, і жебы Русинів признали за корінный народ Україны з тым, же будуть мати можность в далшім переписі на Україні записати собі русиньску народность і тота має быти рахована окремо.

Знова делеґаты жадають і окремы церькви, жебы хосновав ся при богослужінях русиньскый материньскый язык в парохіях, де суть Русины, і жебы ся заставив процес денаціоналізації Русинів через церьков.

Далшый пункт резолуції звертать ся на Братіславу і Прагу. „Світовый конґрес Русинів высловлює почливость Чеській републіці і Словацькій републіці і звертать ся до них як на державы наслідників Чехословакії, в котрій складі были і Русины як державотворный народ, на основі великого і малого мірного договору Сен-Жермен, з 10. септембра 1919 р., коли частьов Чехословацькой републікы стали теріторії Русинів на юг од Карпат, жебы в мені Русинів звернули ся до Україны зо жадостьов признати меншыновы права русиньской народностной меншыны жыючой на Україні в дусі европскых штандардів, котры доднесь Україна не дотримує,“ пише ся в резолуції.

Далшый конґрес в Новім Саді

Хоць на фунцкію председы быв лем єден кандідат, на місце далшого одбываня конґресу были аж дві кандідатуры – з боку делеґації з Румунії, і з боку делеґації зо Сербії.

СРР рекомендовала одголосвати кандідатуру Румунії, но проти того поставила ся делеґація із Сербії, і так проходило далше окреме голосованя, в котрім мали делеґаты за демократічныма прінціпами самы вырішыти, де хотять далшый конґрес.

І кедь делеґація з Румунії інформовала, же она вже має забезпечены фінанчны средства і має важный інтерес о орґанізованя конґресу, делеґатів якбач веце пересвідчіли арґументы делеґації із Сербії, кедьже наконець была одголосованя якраз тота пропозіція, наперек рішаню СРР.

Значіть, XVII. Світовый конґрес Русинів одбуде ся в Новім Саді в році 2023, в часі, коли буде Новый Сад Европскым головным містом културы.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА