Воду не заставиш

Минуло вже 75 років од часу, коли в Польщі одбыла ся такзвана Акція Вісла, яка мала катастрофічны наслідкы про історічну Лемковину і їй русиньске населіня. А Вісла дале плыне, як написав і Петро Мурянка.

Кебы ся ня хтось позвідав, як подля мене вызерать конець світа, думам, же по двох споминовых подіях, ку 70-ій і 75-ій річніці Акції Вісла, бы єм му повів, най ся іде посмотрити до днесь неіснуючіх русиньскых сел на Лемковині, якыма суть наприклад Чертіжне і Білічна.

Покля чоловік прийде на тоты місця і зохабить на себе діяти вшыткы емоції, котры там мож почути, пак собі скоріше або пізніше мусить усвідомити, же якраз тоты місця суть кінцями єдного світа, світа, котрый ся вже не верне.

Покля бы єм бісідовав при тых селах о русиньскых Помпеях, не быв бы єм далеко од правды. Хоць причіна заникнутя тых сел была інша, але якраз то є на тім траґічніше. Нич не заляло тоты села, жебы ся в них не дало жыти. Заляла їх лем Вісла, не ріка, але Акція Вісла, котру комуністічна Польща приготовила своїм жытелям.

Іщі днесь жыють люди, котры прямо зажыли тоту ганебну історію на властній скорі. Їх свідоцтва не слухають ся легко. Емоціям в такых хвілях не мож боронити ся.

Але єднако емоціонално тяжке є быти на місцях, в неіснуючіх селах, в котрых з дня на день настав конець світа. Конець, з котрого уж не є пути назад, конець світа, з котрого зістало лем пару хрестів на цінтері, ці старый храм, якы іщі, затля, свідчать о якійсь цівілізації, котра ту жыла.

В рамках тогорічной події, котров сьме собі припомянули півокруглу річніцю выгнаня з властных обысть, заінтересовала ня іщі єдна річ. Богдан Копча приготовив мапы, штатістікы, ґрафы, котрыма барз пластічно вказав, якый барз неґатівный вплив мала дана акція на нашых Русинів, котры цілы стовкы років жыли у своїх горах, і котры з дня на день были насилно выселены на землі, де зістали як стромы без коріня.

Покля бы єм бісідовав при тых селах о русиньскых Помпеях, не быв бы єм далеко од правды. Хоць причіна заникнутя тых сел была інша, але якраз то є на тім траґічніше.

Видіти реалны чісла, котры бісідують о асімілації, яка на основі того барз легко перешла, о страті ідентічности, о страті природной теріторії, кедьже лем мала частка людей пізніше вернула ся на Лемковину, не суть о нич менше депресівны, як стояти на місці, де колись было село, ці слухати прямых участників Акції Вісла.

Є правилне акцентовати, же Вісла дале плыне. Она не заставила ся. По Акції Вісла уж нич не вернуло, а ани не верне ся до обставин, якы были перед ньов, бо то є неможливе. А тырвать, плыне, бо она поступать, што видіти наприклад при асімілації, дале.

А то бы сьме могли припомянути і то, же плыне дале і з того погляду, же доднесь Лемкы, хоць мають свої народностны права, підпору з державы, зістали так дакус в другій катеґорії, бо наприклад маєткы як лісы „не мож вернути“ тым, котрым были взяты.

Над водов як єдным із штирьох основных елементів є тяжко перемочі. Стары люди бісідують і таку мудроту, же вода гірша як огень. Огень загасиш, але воду не загасиш, а властно єй ани не заставиш. Кедь прийде, бере вшытко.

На другім боці, люди научіли ся з водов робити. Днесь знають управити водны токы, роблять гаті, знають воду схосновати так, жебы їм была на благо, і жебы їх не зничіла. А навеце, вода давать новый жывот, без воды бы не выросло нич.

Воду не заставиш, но мож ся їй піддати і смотрити на конець світа, або єй схосновати на благо, на новый жывот.

Ани воду, котра є повязана з Акційов Вісла, не заставиш. Лемже діяня Лемків од 1989-го року вказує, же до даякой міры подарило ся їм управити токы, зробити якусь гать, хосновати воду, жебы не была лем тым елементом, котрый вшытко зничіть, але жебы дала і новый імпулз про жывот Русинів у Польщі.

Хоць Вісла плыне дале, з мірным оптімізмом вірю, же Русины в Польщі вкажуть і в резултатах списованя, же ся воді з Акції Вісла не піддали, і же жывот Лемків так само плыне дале.

Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА