Быв ту і про Русинів

Днесь пришла смутна вість. У віку 90 років умер Йоан Гірка. Бызначна особность ґрекокатолицькой церькви другой половины 20-го і зачатку 21-го столітя, довгорічный адміністратор а пізніше єпарха Ґрекокатолицькой пряшівской єпархії. Ні, не буду бісідовати о вшыткых датумах, де, коли, што в жывоті зажыв, што зробив. А не буду говорити ани з боку тых, котры го крітіковали за словакізацію Ґрекокатолицькой церькви, значіть тых, што звыкли бісідовати, же барз не підтримовав Русинів. Днесь хочу заспоминати на владыку Йоана так, як єм го знав я.

Памятам собі, же кідь єм быв іщі мала дітина, было то в часі комунізму, якраз він быв особа, котра ня в церькви все барз заінтересовала. Была то така дітяча допытливость, бо нияк раз єм не міг поняти, чом кідь служыть, має різы такы самы як вшыткы священици, лемже він має на голові іщі і мітру. Все ня то якымсь способом фасціновало. Кідь єм ся просив мамы, чом має мітру а іншы священици єй не мають, повіла мі, же то є отець ордінарь, та зато. Тому єм самособов не розумів ани тілько. Не є то але єдине, што собі памятам.

Напрік вшыткому, напрік тому, же уможнив хоснованя словацькых тлумачінь церьковных боголужінь і сам брав на них і участь, памятам собі, же в церькви в Пряшові ся все веце служыло церьковнославяньскы. Свята, як Пасха або Рождество, не існує в моїх споминах іншак, як церьковнославяньскы. А нелем то. Владыка быв остатній пряшівскый єпарха, котрый так в часі свят, як і почас цілого рока на недільных літурґіях о десятій годині, проповідав по русиньскы. А памятам собі то барз добрі, бо тот язык, втогды язык без мена, о котрім ся говорило лем то, же то „по нашому“, єм не міг слухати ниґде інде, лем дома, міджі родинов або родинныма приятелями а в церькви – вдяка ньому. Быв то остатній єпарха, котрый ся русиньскым языком знав приговорити віруючім на русиньскых одпустовых місцях. Самособов, і кідь ся часы зміняли і владыка в Пряшові перестав проповідати по нашому, на русиньскых одпустах але нє, знам, же кідь ся чоловік ку ньому приговорив „по нашому“, і він зачав бісідовати по русиньскы.

Напосліды тому так было думам перед 4-ма роками. В нашій парафії, в єдній із частей Пряшова, сьме вырішыли, же будеме ходити колядовати по русиньскы. Же такым способом принесеме тым, котры о то будуть мати інтерес, холем кущок нашых традіцій, може кущок спомин на домів. По трьох, або штирьох роках сьме собі повіли, же бы было шумне іти заколядовати і владыкови, котрый в тім часі вже быв емерітным єпархом. Вшытко сьме доїднали і владыку сьме несподівали. Не пустив нас такой гет. Зістав з нами може пів годины бісідовати а бісідовав з нами, Русинами, по русиньскы.

Не треба забывати ани на далшы факты. Владыка Йоан дозволив выдати такой зачатком 90-тых років Малый ґрекокатолицькый катехізм про русиньскы діти од отця Франтішка Крайняка. Хоць може хтось повісти, же по довгшім часі, але быв то якраз він, хто дозволив хосновати русиньскы євангелії, ці апостолы і дало бы ся в тім продовжовати.

Роль владыкы Йоана в історії Ґрекокатолицькой церькви будуть за даякы рокы бадати учены, церьковны і світьскы історіци. Не є то задача про мене а не є то ани задача, на котру є теперь час. Але без огляду на то, што пізніше напишуть історіци, нич чоловіку не овпливнить особны скушености, спомины і нич то не змінить на фактах, котры суть нам знаны вже днесь. І кідь ся вертам ку тому, што єм холем в короткости теперь написав о владыкови Йоанови, знам, же умер владыка, котрый ту знав досправды быти і про Русинів.

Петро Медвідь, Пряшів

(Статя написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радіа лем.фм)

ТЕКСТ НАПИСАНИЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА