Русиньскы села мають проблемы з фінанцованьом далшых тестовань

„Не сьме проти тестованя, але най нам то заплатять допереду,“ чути од старостів русиньскых сел, котры мають проблему выйти з розрахунком на цілый рік і без того, жебы была пандемія.

Премєр Словацькой републікы Іґор Матовіч бы хотів до Рождественных свят далшы три кола тестованя. Переплачены не суть іщі ани тоты попередні.

Пандемія глубоко засягла і до сельскых кас. Старостове мусять раховати з тым, же суть меншы поділовы дани, а обовязків у тім році якраз дякуючі пандемії нового тіпу коронавірусу прибыло. В першій волні пандемії на ярь 2020-го року мусили наприклад накуповати охранны средства як маскы, ці забезпечовати довоз потравин. Як інформовав староста Чертіжного в окресі Меджілабірці, Петро Трічак, іщі ани тото не є переплачене. Остатні старостове то потверджують.

Три тестованя уж были, три суть авізованы

Владный кабінет Іґора Матовіча вырішыв, же буде цілодержавно тестовати антіґеновыма тестами, жебы не мусив быти запровадженый цілковый локдавн. Тестовало ся в рамках трьох новембровых вікендів, і влада обіцяла самосправам, же вытраты, котры з тым села і міста будуть мати, будуть рефундованы.

Перше коло тестованя проходило 31-го октобра і 1-го новембра. Тото коло было обовязкове про вшыткы самосправы. О тыждень пізніше мали обовязок тестовати тоты самосправы, котры суть в окресах, де ся вказало над 0,7 процента інфікованых з тестованя в першім колі. Третє коло, котре проходло через вікенд 21-го і 22-го новембра, мусило орґанізовати коло 500 сел і 5 міст, якы мали высоке чісло інфікованых і по другім колі.

Премєр хоче робити в децембрі далшы три кола, котры бы ся мали стигнути перед Рождественныма святами. Перше коло бы мало быти 6-го децембра. Знова з арґументом, жебы через свята не мусли быти запроваджены строгы рештрікції. І кедь тому старостове розуміють, звертають увагу на то, же грошей на тестованя уж не мають, а влада їм не переплатила іщі ани попередні вытраты.

Латаме-платаме лем як ся дасть

Село Воліця в окресі Меджілабірці має 280 жытелів і розрахунок на тот рік коло 77 тісяч евр. У Воліці были дві кола тестованя. Як говорить старостка Моніка Рогальова, пришли ся там тестовати і люди з Меджілаборець або Гуменного, жебы не мусили в місті довго чекати. Вытраты самособов суть на конто села.

„Дві кола тестованя нас стояли коло тісяч евр. Платили сьме з нашых сельскых грошей. І тых тісяч евр є проблема про наше село. Дали сьме то на рефундацію, затля сьме пінязі не дістали,“ говорить про нашу редацкцію старостка, котра додала, же вшыткы документы однесли на Окресный уряд, але дотеперь ся нихто іщі ани не озвав.

Моніка Рогальова говорить, же ани не знать, як мають фінанчно звладнути далшы кола тестованя, котры были авізованы.

„Затля сьме то звладли, дали сьме нашы грошы, но теперь нас чекать далше тестованя. Буде праздник святого Николая, і нашым дітям хочеме дашто дати, бо на то чекають, і людям дати холем календарь ку кінцю рока, і то вшытко стоїть даякый пінязь. Окрім того сьме реконштруовали будинок сельского уряду, латаме-платаме лем як ся дасть. Не знам як буде далше,“ закінчує старостка Воліці.

Тестовали нас в Габурі, но ани ярь не є переплачена

Чертіжне в тім самім окресі є векше село як Воліця, но на тестованя мусили люди іти до Габуры. Чом то так было державов зорґанізоване, на то староста Петро Трічак не знав одповісти. Кедьже є то єднакый окрес як Воліця, і люди з Чертіжного были на двох колах тестованя.

„Бісідовав єм з армадов, жебы холем єден день было і в Чертіжнім, але даяк позітівно ся односно того не ставляли,“ повів Трічак. Село сусідній Габурі не платило за тестованя нич. Но староста забезпечовав транспорт  вєдно із добровольныма гасічами на сельскім авті про тых людей, котры ся не мали як дістати до Габуры на тест.

„Жадали сьме теперь грошы, котры нам і так было треба – на дезінфекцію, на бензин, ці то переплатять, не знам. Решту платила Габура. Но мы уж в першій волні накупили охранны средства, наприклад маскы, ани тото нам іщі не было переплачене. Давали сьме їх людям над 65 років.“

Чертіжне має 340 жытелів. Село ґаздує зо сумов коло 110 тісяч евр. Но кажде евро і ту є потребне.

Габура: Чекали сьме за выплатами

Габура, котра має 480 жытелів орґанізовала дві кола тестованя і про споминане Чертіжне. Вытраты на то мали коло 2200 евр. Так само дотеперь не дістали переплаченый ани цент. Село ґазує з розрахунком коло 200 тісяч евр на рік.

Покля мають быти далшы три кола тестованя, є то проблема і про Габуру, повів про редакцію Михал Прейса, староста села.

„Окрім того, же ся нам знижыли поділовы дани, мали сьме даякы успішны проєкты, де нам треба дати 5-процентне співфінанцованя, а іщі ани з першой волны пандемії нам не были переплачены вытраты,“ говорить Прейса. Односно першой волны мав зробити подля старосты Габуры даякы хыбы Окресный уряд в Меджілабірцях, зато іщі грошы не суть. Но село уж в маї посылало цілу документацію вытрат.

„З фінанціями є теперь барз тяжко. Кебы сьме теперь мали робити далшы кола тестованя, пак треба, жебы ся поставило Здружіня міст і сел Словакії, вшыткы села, міста, окресы і повісти, же покля нам не буде преплачене тото, што уж сьме заплатили, не можеме робити далшы тестованя,“ додавать староста, котрый з розрахунку села мусить платити і ход матерьской школы, котра є в Габурі.

„Знате, мы даякых тых тісяч евр найдеме. Але посмотьте, теперь сьме наприклад мусили чекати за выплатами. Чекали сьме на поділовы дани, котры прийдуть, а аж так сьме могли загнати выплаты. Люди чекають за грошами, а мы нич не можеме, бо не є пінязь,“ говорить староста Прейса.

Сітуацію ани він не підцінює, не є проти тестованя, як і попередні старостове. Сам знать тяжкы припады хвороты, котры были і в селі, але фінанчно уж село не бірує платити вытраты, котры пак не суть переплачаны.

Мате ключі, робте

Староста русиньского села Баєрівці Михал Секерак довгодобо выступать з тым, же треба змінити фінанцованя малых сел, значіть сел до 500 жытелів, на солідарніше. Баєрівці мають 288 жытелів, село є в горах, терен тяжкый, головно в зимі. Выґаздовати мусять з річным розрахунком коло 80 тісяч евр.

В селі была даколи русиньска основна школа. Наперек великым намагам старосты о фунґованя єй наконець мусив зрушыти. Причіна? Село то фінанчно не знало звладнути.

Баєрівці мали три кола тестованя, кедьже і по другім колі мали высоке чісло інфікованых. Староста не є так само проти тестів. Но вказує на то, же першы дві кола го стояли коло 650 евр, а то там не зараховав енерґії і далшы вытраты. Третє коло, кедьже селу іщі попередні кола не заплатила держава, вырішыв не фінанцовати. Армаді одкрыв просторы, дав ключі, затопив, засвітив, але веце до того інвестовати не хотів.

„За першу волну сьме од державы нич не просили переплатити. Дістали сьме фінанції з Фундації телевізії ТА3, тоты грошы єм схосновав на забезпечіня першой волны. Теперь уж перед другым і третім колом сьме жадали, і я, і Здружіня міст і сел Словакії, жебы ся то робило так, як при выборах. Жебы наперед послали грошы, і мы то забезпечіме. Не мали бы сьме втогды проблемы, нихто бы ся не розъїдав. Вшытко бы ся розраховало. Што бы было навеце, то бы ся вернуло. То бы быв найпростішый способ,“ говорить староста Секерак, котрому мусять зістати грошы і на утримованя драг в зимі, і не має на далше тестованя.

„Мам становлены пріоріты, оддавна, іщі кедь ани пандемія не была. Мушу забезпечіти довоз потравин до села, зимне утримованя драг, безпечностны справы села, і од того буде залежати про мене най і двадцяте коло тестованя. Кедь на то буду мав грошы, в порядку. Кедь ніт, я то платити не буду. Кедь не дають грошы допереду, про мене суть пріорітов мої жытелі,“ повів Секерак, котрый єдночасно підкреслює, же му залежыть на здоровлю людей в селі, но не знать, як бы то мав выфінанцовати.

Кедь го хтось обвинює з того, же му не іде о здоровля, говорить, же іде. За його словами не іде о здоровля тым, котры складну фінанчну сітуацію в селах не рішають, а хотять далше тестованя.

Жрідло фотоґрафій: pixabay.com, Міністерство внутрішніх справ СР.

ТЕКСТ НАПИСАНЫЙ В ПРЯШІВСКЫМ СТАНДАРДІ РУСИНЬСКОГО ЯЗЫКА